آن حکایت معروف را شنیده‌اید که یک نفر تصمیم می‌گیرد جای خودش را در کشتی سوراخ کند؟ این حکایت مصداق خوبی برای امربه معروف و نهی از منکر کردن و اهمیت آن در جامعه است.
اگر دیگران با چنین فردی کاری نداشته باشند، کشتی غرق خواهد شد و این فرد نادان همه را به کشتن خواهد داد. گناهکاران با گناه‌شان باعث فساد و خرابی در یک جامعه می‌شوند و به همین دلیل باید آنها را به معروف فرا خواند و از منکر بازداشت. براساس روایات متعدد اسلامی، امر به معروف ونهی ازمنکر از واجبات و فرایض بسیار مهم و بزرگ اسلامی به شمار می‌رود و افرادی که این فریضه بزرگ الهی را ترک می‌کنند یا در برابر آن بی‌تفاوتند گناهکار خواهند بود و کیفری سخت و سنگین در انتظار آنهاست. اما انجام این فریضه واجب، قواعد و احکامی دارد که همه موظف هستند با آنها آشنا شوند. یادتان باشد که احکام مربوط به امربه معروف و نهی از منکر بسیار مفصل است اما اینجا می‌توانید با کلیات احکام مربوط به این موضوع بیشتر آشنا شوید.
- چه شرایطی لازم است؟
برای واجب شدن امر به معروف و نهی از منکر، 4شرط لازم است که در جدول زیر به آن اشاره شده است:
- شرایط لازم
1- علم به معروف و منکر - یعنی امر و نهی‌کننده باید معروف و منکر را بشناسد، مگرنه موظف نیست امر به معروف و نهی از منکر کند
2- احتمال تأثیر - یعنی امر و نهی‌کننده باید احتمال بدهد که امر و نهی او اثر و نتیجه‌ای، هرچند در آینده دارد
3- اصرار بر گناه - باید شخص گناهکار بر استمرار گناه، اصرار و سماجت داشته باشد
4- نداشتن مفسده - اگر امر و نهی موجب شود به شخص امر و نهی‌کننده یا به مسلمان دیگر ضرری از قبیل ضرر جانی یا آبرویی یا مالی برسد، در اینجا امر و نهی واجب نیست
نکته 1: امر به معروف و نهی از منکر درصورتی واجب است که واجد شرایط چهارگانه باشد، بنابراین اگر امر و نهی یکی از آن شرایط را نداشته باشد مثلا ضرر داشته باشد در این صورت، امر و نهی واجب نیست، هر چند شرایط دیگر را دارا باشد.
نکته 2: نهی از منکر کردن کسی که نمی‌دانیم کارش حرام است یا نه مثلا معلوم نیست موسیقی‌ای که گوش می‌دهد از نوع مبتذل و حرام آن است یا حلال، واجب بلکه جایز نیست.
نکته 3: اگر معلوم شود که یک فرد گناهکار بدون اینکه امر و نهی شود خود از خطا دست برمی‌دارد یعنی معروف را به‌جا می‌آورد و منکر را ترک می‌کند امر و نهی او واجب نیست.
نکته 4: مکلف موظف است ملاحظه اهمیت را بکند یعنی باید در تمام معروف و منکرها بین ضرر امر و نهی و فسادی که بر اثر ترک امر و نهی ایجاد می‌شود مقایسه کند و سپس به آنچه مهم‌تر است عمل کند؛ مثلا کسی که می‌ترسد درصورت اقدام به امر به معروف و نهی از منکر کسی که دارای نفوذ و موقعیت اجتماعی خاصی است از ناحیه او ضرر قابل توجهی ببیند، واجب نیست او را امر و نهی کند به شرطی که منشأ ترس‌اش، عقلایی باشد ولی سزاوار نیست کسی به صرف ملاحظه مقام کسی که واجب را ترک کرده یا مرتکب فعل حرام شده و یا به صرف احتمال وارد شدن ضرر کمی از طرف او، تذکر و موعظه به برادر مؤمن خود را ترک کند. به هر حال رعایت مهم و مهم‌تر لازم است.
سوال: اگر امر به معروف و نهی از منکر باعث بی‌آبرویی کسی که واجب را ترک کرده یا فعل حرام را به‌جا آورده باشد، و موجب کاسته شدن احترام او در برابر مردم شود، چه حکمی دارد؟
اگر در امر به معروف و نهی ازمنکر، شرایط و آداب آن رعایت شود و از حدود آن تجاوز نشود، اشکال ندارد.
سوال: آیا می‌توان کارمندانی که نماز نمی‌خوانند را جریمه کرد؟
اگر برای مسئولان به‌طور قطعی ثابت شود که بعضی از کارمندان اداره‌ها در خواندن نماز کوتاهی کرده یا اصلا نماز نمی‌خوانند و نصیحت و راهنمایی هم تأثیری نداشته باشد واجب است از تأثیر مداومت بر امر به معروف و نهی از منکر با رعایت شرایط آن غفلت نکنند و درصورت ناامیدی از تأثیر امر به معروف نسبت به آنان، اگر بر حسب مقررات قانونی محروم ساختن اینگونه افراد از مزایای شغلی مجاز باشد باید در مورد آنان اجرا شود و به آنان تذکر هم داده شود که این محرومیت بر اثر سستی و کوتاهی‌شان در انجام این فریضه الهی اتخاذ شده است.
- برچه کسانی واجب است؟
امر به معروف و نهی از منکر یک اصطلاح شرعی است به معنی مردم را به‌کار نیک واداشتن و از کار زشت بازداشتن. براساس نظر تمامی فقها، محدوده امر به معروف و نهی‌ازمنکر منحصر به قشر و صنف خاصی از مردم نیست و تمام اقشار و اصناف واجد شرایط را دربرمی‌گیرد، حتی بر زن و فرزند واجب است که هنگام مشاهده ترک معروف یا انجام حرام توسط پدر و مادر یا شوهر، به امر به معروف و نهی از منکر درصورت تحقق شرایط آن اقدام کنند.
نکته 1: در امر به معروف و نهی‌ازمنکر لازم نیست که امر و نهی کننده، خودش به آنچه امر می‌کند عمل کند و از آنچه نهی می‌کند اجتناب بورزد؛ یعنی امر و نهی بر شخص گناهکار هم واجب است و او نمی‌تواند به عذر اینکه گناه می‌کند خود را از این وظیفه بزرگ تبرئه سازد.
- مراحل امر معروف و نهی‌ازمنکر
کسی که باید امر به معروف و نهی از منکر کند و شرایط چهارگانه آن هم تحقق یافته است، مراحل این واجب شرعی را نیز باید رعایت کند؛ یعنی مثلا از همان ابتدا نباید به امر و نهی عملی(فیزیکی) بپردازد. این فریضه واجب 3مرحله دارد که براساس جدول زیر است:
مراحل به‌ترتیب - نوع امر و نهی کردن - توضیح
مرحله اول - امر و نهی قلبی - یعنی مکلف باید رضایت قلبی خود را نسبت به معروف و تنفر و انزجار درونی خود را نسبت به منکر مثلا با لبخند زدن یا اخم کردن آشکار سازد و از این راه فردی که معروفی را ترک می‌کند یا منکری را به‌جا می‌آورد را به انجام معروف و ترک منکر وادار سازد
مرحله دوم - امر و نهی لسانی(زبانی) - مقصود از امر و نهی زبانی این است که مکلف باید با گفتن از طرف بخواهد از منکر دست بردارد و معروف را انجام دهد
مرحله سوم - امر و نهی عملی - مقصود از امر و نهی عملی این است که مکلف باید با اِعمال قدرت و به‌کار بردن جبر و زور، طرف را از انجام منکر و ترک معروف باز دارد
نکته 1: برخی از راه‌های امر و نهی قلبی عبارتند از: با تبسم و لبخند و روی گشاده برخورد کردن، چشم فرو بستن، خیره شدن، به روی دست زدن، دندان به لب گرفتن، با دست یا سر اشاره کردن، سلام نکردن، رو گرداندن، پشت گرداندن، صحبت را قطع‌کردن، قهر و ترک معاشرت کردن.
نکته 2: امر و نهی لسانی درجاتی دارد و تا زمانی که با پایین‌ترین درجه و آرام‌ترین لحن می‌توان به مقصود رسید نباید اقدام به درجه بالاتر کرد. این درجات بر حسب شدت و ضعف و بر حسب انواعی که دارند بسیارند. برخی از آنها عبارتند از: ارشاد کردن، تذکر دادن، موعظه کردن، پندواندرز دادن، مصالح و مفاسد و سود و زیان‌ها را برشمردن، بحث و مناظره کردن، استدلالی سخن گفتن، با غلظت و درشتی حرف زدن و با تهدید صحبت کردن.
نکته 3: با توجه به اینکه در زمان حاکمیت و اقتدار حکومت اسلامی می‌توان مراتب بعد از مرحله امر و نهی زبانی را به نیروهای امنیتی داخل (پلیس) و قوه قضاییه واگذار کرد، به‌خصوص در مواردی که برای جلوگیری از ارتکاب معصیت چاره‌‌ای جز اعمال قدرت از طریق تصرف در اموال کسی که فعل حرام انجام می‌دهد یا تعزیر و حبس او و مانند آن نیست، واجب است مکلفان در امر به معروف و نهی از منکر به امر و نهی قلبی و زبانی اکتفا کنند و درصورت نیاز به توسل به زور، موضوع را به مسئولان ذی‌ربط در نیروی انتظامی و قوه قضاییه ارجاع دهند ولی در زمان و مکانی که حاکمیت و اقتدار با حکومت اسلامی نیست، بر مکلفین واجب است که درصورت وجود شرایط، جمیع مراتب امر به معروف و نهی از منکر را با رعایت ترتیب آنها انجام دهند.
سؤال: آیا قطع رحم از اقوامی که مبادرت به ارتکاب معصیت می‌کنند جایز است؟
اگر احتمال بدهید که ترک معاشرت موقت با او موجب خودداری او از ارتکاب معصیت می‌شود، به‌عنوان امر به معروف و نهی از منکر واجب است و در غیراین صورت، قطع رحم جایز نیست.
سؤال: آیا ترک امر به معروف و نهی از منکر بر اثر ترس از اخراج از کار، جایز است؟
به‌طور کلی اگر ترس دارد که درصورت اقدام به امر به معروف و نهی از منکر ضرر قابل توجهی متوجه خود او شود، انجام آن واجب نیست.
نظرات (۱)
فاطمه :)
پنجشنبه ۱۱ شهریور ۹۵ , ۱۳:۳۱طنزنویس
۱۱ شهریور ۹۵، ۱۳:۵۹